Samenvatting

In het kader van de module ‘afstuderen’ van de Hogeschool Saxion te Deventer, is in semester 1 van academiejaar 2023-2024 een onderzoek uitgevoerd in opdracht van het bedrijf Tijdlab.
Het doel van dit onderzoek was om een workflow te ontwikkelen voor het vervaardigen van transparante en accurate 3D-visualizaties van zowel archeologische als bouwhistorische objecten. Bij deze workflow hoort ook een zekerheidsmodel om het proces achter de 3D-visualizaties transparant te maken.

Hiervoor is eerst een literatuuronderzoek uitgevoerd naar zowel nationale als internationale richtlijnen over 3D-visualizaties binnen het archeologische werkveld. Hieruit bleek dat hier op internationaal gebied twee relevante charters voor zijn opgesteld: de London Charter (2009) en de Seville Principles (2011). Deze richtlijnen zijn echter zeer algemeen opgesteld en zijn inmiddels ook verouderd. Een prominent voorbeeld van een workflow gebaseerd op deze richtlijnen, is de Escala de Evidencia Histórica/Arquelogica.

In Nederland zijn niet zulke richtlijnen voorhanden. De Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie (KNA) heeft hiervoor niks opgenomen binnen de huidige versie (4.1). Dit heeft er toe geleid dat verschillende Nederlandse organisaties en bedrijven eigen workflows hebben opgesteld. Deze workflows hebben verschillende voor- en nadelen, en garanderen niet per sé de gewenste wetenschappelijke en historische onderbouwingen.

Om de workflow en het zekerheidsmodel te ontwikkelen, is een casestudy onderzocht. Hiervoor werd het historische pand Walstraat 51/53 in Deventer gekozen. Gedurende het onderzoek zijn twee historische bouwfases van het pand onderzocht en gereconstrueerd in 3D met de applicatie Blender. De eerste bouwfase (1347-1400) bleek zeer interpretatief van aard te zijn door een gebrek aan primaire bronnen. Het tegenovergestelde bleek waar bij de tweede fase (1913-1927), waar veel meer bronnen voor handen waren. Het effect van het ontbreken of juist een overvloed aan primaire bronnen bleek zeer relevant te zijn voor het onderzoek.
Op basis van de bestudeerde richtlijnen en de casestudy is een workflow ontwikkeld met bijbehorend zekerheidsmodel: het Level of Interpretation System (LOIS). Dit model hanteert een stoplicht kleurenmodel. Het heeft een totaal van vijf niveaus, waarbij het vijfde niveau (Informed Estimation) buiten dit stoplichtmodel is gehouden. Dit niveau heeft een opvallende kleur gekregen.
De bijbehorende workflow heeft 4 stappen en bleek goed te werken voor de casestudy. Door een gebrek aan tijd was het niet mogelijk om deze workflow verder te testen op andere projecten. Het wordt daarom aan Tijdlab aangeraden om de workflow en het zekerheidsmodel te toetsen op verschillende projecten.

Aan de KNA wordt aangeraden om richtlijnen te ontwikkelen voor het creëren van accurate en transparantie 3D-visualizaties. Zolang dit niet gebeurt, kan het zogeheten “black-box” effect niet vermeden worden.