Samenvatting

Voor deze studie heb ik onderzoek verricht naar het leven van Herman Gorter. De bedoeling hiervan is om een antwoord te krijgen op de vraag hoe Herman Gorter zich vanuit het sensitivisme kan ontwikkelen tot socialist. Deze studie heeft het karakter van een historisch-biografisch onderzoek.

Herman Gorter is een dichter die leefde aan het eind van de 19e en het begin van de 20e eeuw. Deze tijd kenmerkt zich door een rigoureuze omwenteling in de Nederlandse cultuur. Deze omwenteling begint rond 1880 met de komst van de Beweging van Tachtig en De Nieuwe Gids. Het is een reactie op het heersende culturele klimaat, dat sterk moraliserend en verburgerlijkt is: de tijd van de zogenaamde domineespoëzie. Een nieuwe lente en een nieuw geluid breken aan in cultureel Nederland, zo dicht Gorter in zijn episch-lyrisch gedicht Mei.

De Beweging van Tachtig is een verzamelnaam voor elke schrijvende en beeldende kunstenaar, die breekt met de traditie van de Nederlandse romantiek, zover er van romantiek in de culturele zin van het woord gesproken kan worden. Dit is dan ook het enige wat de Beweging van Tachtig bindt. De stromingen binnen die Beweging zijn velerlei.

Herman Gorter onttrekt zich niet aan deze ontwikkeling. Hij begint als sensitivist, raakt daarna geïnspireerd door de filosofie van Baruch de Spinoza (spinozisme) en wordt uiteindelijk socialist. Opvallend is dat het socialisme voortkomt uit de gegoede burgerij, de bourgeoisie. De arbeiders zelf zijn in die dagen niet zo veel met het socialisme bezig. Voor hen is de strijd om te overleven meer dan voldoende.

Gorter wordt socialist omdat zijn sensitivistische en spinozistische levensvisie hem dwingt een concreet antwoord te geven op de wereld om hem heen. Politieke activiteit is dan ook automatisch een gevolg hiervan, en voor Gorter ligt dit in het verlengde van zijn poëtische werk: Zijn dichtkunst dwingt hem socialist te worden. Om tot deze stelling te komen heb ik me vooral op citaten van Gorter persoonlijk gericht. Deze citaten zijn te vinden in brieven en non-fictionele geschriften van Gorter. Veel van deze citaten heb ik gelezen in het boek van Herman de Liagre Böhl over het leven van Herman Gorter: Herman Gorter 1864 - 1927.

Herman Gorter is een fanatiek man. Dat blijkt niet alleen uit zijn onvoorwaardelijke overgaven aan het sensitivisme, het spinozisme en het socialisme, ook in de sportwereld gaat Gorter voor de hoogste prijs. Die onvoorwaardelijke inzet zorgt er ook voor dat Gorter enig gebrek aan realiteitszin heeft. Hij radicaliseert tot radencommunist, waarbij hij geweld om de communistische heilstaat vorm te geven niet meer schuwt. In zijn socialistisch gedicht Pan II uit 1916 roept hij op tot de strijd.

Voor deze studie heb ik Mei en Pan II met elkaar vergeleken. Opvallen is dat er veel overeenkomsten te geven zijn, het grote verschil is de rol van de ideologie. Is Mei doortrokken van een breuk met de traditie, in Pan II, gaat het om de promotie van het socialisme.

De lezer treft in dit dossier aan dat levenshouding en literaire ontwikkeling bij Gorter hand in hand gaan. Deze zijn niet te scheiden. Gorter meent wat hij schrijft en handelt er ook naar. "Teach as you preach" is op Gorter zeker van toepassing en werkt beide kanten uit. De ontwikkeling van Gorters levenshouding is dé factor die van invloed is op zijn literatuuropvatting. Of is het juist andersom? Hierover gaat deze studie.