Samenvatting

Aanleiding voor dit onderzoek is de vraag of er door het toenemen van het schoolse leren te weinig vrije speeltijd voor de kinderen in de groepen één en twee van de basisschool overblijft, of is dit slechts een gevoel? Juist in het vrije spel ontwikkelen kinderen zich wat aansluit bij de leeftijdsfase van de kleuter. Om deze vraag te kunnen beantwoorden is in de literatuur onderzoek gedaan naar de vraag wat onder vrij spel verstaan kan worden, wat kwalitatief goed spel is en vanuit welke visies leerkrachten tijd voor vrij spel beschikbaar stellen aan de kinderen in hun groep. Voor het praktijk onderzoek zijn twee diepte interviews gehouden met deskundigen op het gebied van spel en de ontwikkeling van jonge kinderen. Daarna is een enquête ontwikkeld en afgenomen bij honderd twintig leerkrachten in de groepen één en twee van de basisschool. De resultaten van het onderzoek leiden tot een aanbeveling voor een effectieve invulling van de vrije spelmomenten.
Uit analyse van de populatie van dit onderzoek blijkt dat 60 % van de leerkrachten die in groep 1 en 2 werken ouder dan vijftig jaar is. 71% van de deelnemende leerkrachten heeft de oude opleiding voor kleuterleidsters (KLOS) gevolgd. Zij geven aan tevreden te zijn met de hoeveelheid tijd die ze beschikbaar stellen aan de kinderen voor vrij spel. Het lijkt er op dat deze leerkrachten op basis van de verworvenheden van de KLOS opleiding de ontwikkelingswaarde van vrij spel kennen. Uit de onderzoeksgegevens blijkt dat het werken met een geïntegreerde kleutermethode vrij weinig invloed heeft op het toekennen van vrije spelmomenten bij deze groep leerkrachten. Of de jongere leerkrachten die de Opleiding Leerkracht Basisonderwijs (OLB) gevolgd hebben ook doordrongen zijn van het belang van vrij spel is zeer de vraag. De resultaten van dit onderzoek laten zien dat specifieke scholing op de OLB in het geven van onderwijs aan kleuters en de betekenis van spel van groot belang is.
Uit de onderzoeksresultaten blijkt dat de vrije spelmomenten veelal versnipperd aangeboden worden over de schooldag hetgeen de spelkwaliteit niet ten goede komt. Daarnaast zijn over het algemeen de momenten waarop daadwerkelijk gespeeld wordt korter dan de speeltijd volgens het rooster. Wat er met die "weglekkende tijd" gebeurt is aanleiding tot nieuw onderzoek. Ondanks dat leerkrachten tevreden zijn met de speeltijd die zij aanbieden voelen zij een grote druk van bovenaf bij het toekennen van voldoende speeltijd. Bovendien vinden ze dat de ontwikkelingswaarde van vrij spel onvoldoende wordt erkend door directies en inspectie. Onder aanhoudende druk van de inspectie om het aantal zwakke scholen terug te dringen (www. onderwijsinspectie.nl, 2013) wordt de roep vanuit het werkveld luider om de verschoolsing van het leven van jonge kinderen tegen te gaan. Dit wordt onder andere zichtbaar in het aanbieden van een zwartboek genaamd "De kleuter is geen schoolkind" aan de minister van onderwijs (Werk-/ Steungroep Kleuteronderwijs, 2013). Leerkrachten van groep 1 en 2 staan onder druk door de eisen van het toezichtskader van de onderwijsinspectie en de druk van ouders en directies om vooral veel tijd te besteden aan de schoolse vaardigheden: taal en rekenen; de cognitieve ontwikkeling. Terwijl in de verworvenheden van het kleuteronderwijs vooral aandacht is voor de brede ontwikkeling waarbij de sociaal emotionele ontwikkeling de stuwende factor is. Spel is de drager van de ontwikkeling van kleuters (Oenema- Mostert, 2012). Vygotski bestempelt spel als "leidende activiteit" in de peuter- en kleuterleeftijd (Brouwers, 2010).
Belangrijkste aanbevelingen voor leerkrachten van groep één en twee naar aanleiding van de onderzoeksresultaten zijn: laat geen speeltijd weglekken en ga versnippering van speeltijd tegen.