Samenvatting

Bij crises, ongevallen en rampen lijken burgers alleen maar slachtoffer te zijn. Wie beter kijkt, ziet dat burgers zichzelf en elkaar tijdens en na
noodsituaties juist heel veel helpen. Zij helpen ook hulpverleners, melden onraad en geven andere informatie door. Er is over die zelfredzaamheid
van burgers echter weinig bekend. Dat maakt het voor hulpdiensten en professionele hulpverleners moeilijk om er op in te kunnen spelen. De
Veiligheidsregio IJsselland heeft ervoor gekozen om zelfredzaamheid tot speerpunt te maken van het beleid en van de professionele ontwikkeling
van de dienstverlening. Om de ontbrekende kennis te verwerven heeft de Veiligheidsregio IJsselland dit onderzoek geëntameerd. Dit onderzoek
geeft antwoord op de vraag: Hoe kunnen de Veiligheidsregio IJsselland, lokale overheden, de brandweer en andere (hulp)diensten bewoners van
de regio betrekken bij het voorkomen en bestrijden van ongelukken, rampen en crises?

Burgers kunnen voor, tijdens en na noodsituaties werken aan veiligheid van zichzelf of anderen. Dit noemen we zelfredzaamheid. Meestal helpen
mensen zichzelf en anderen tijdens een noodsituatie. Dat is beduidend minder voor of na noodsituaties. Bovendien weten veel mensen niet
precies wat zij kunnen doen om veiligheidsincidenten te voorkomen of hoe zij zich daarop goed kunnen voorbereiden. De onderlinge binding en
praktische waarde die daaruit voortkomt, sociale samenhang en sociaal kapitaal, lijken hierin stimulerend en faciliterend te werken.

Overheden hebben de wens dat burgers zelfredzaam zijn. Daarom probeert de overheid dit op verschillende manieren te stimuleren. Dit is niet
altijd even makkelijk, want burgers zijn lastig te stimuleren wanneer zij een veiligheidsprobleem niet als zodanig ervaren, niet overtuigd zijn dat zij
zelf maatregelen kunnen treffen of eigenlijk niet vinden dat zij een taak hebben.

In dit onderzoek zijn vier strategieën bestudeerd. Daaruit blijkt dat het mogelijk is zelfredzaamheid onder burgers te stimuleren, maar dat zij
hierbij wel een zetje nodig hebben. Mensen weten niet altijd wat zij zelf kunnen doen, of zijn zich simpelweg niet bewust van risico’s. De overheid
kan hen hierin ondersteunen. Dit lukt echter niet altijd en gaat niet vanzelf.
Het blijkt dat zelfredzaamheid op dit moment nog geen structureel onderdeel uitmaakt van het dagelijks werk van de Veiligheidsregio. Het is
bijvoorbeeld nog niet structureel ingebed in de planvorming en andere werkzaamheden. Verder denken hulpverleners die calamiteiten bestrijden
verschillend over helpende burgers. Zij hebben zowel positieve als negatieve ervaringen met helpende burgers en het is afhankelijk van de context
hoe zij daarop reageren. Wel willen zij graag meer weten over het onderwerp en hoe zij burgers beter kunnen benutten.

Burgemeesters noemen veel verschillende inspanningen die de overheid kan doen om zelfredzaamheid van burgers te stimuleren. Bijvoorbeeld
het aanreiken van handelingsmogelijkheden, daadwerkelijk veiligheidsinitiatieven aan burgers overlaten of helpende burgers waarderen. Voor
zichzelf zien burgemeesters vooral een rol als boegbeeld voor hun omgeving. Als randvoorwaarden noemen zij bijvoorbeeld dat het stimuleren van
zelfredzaamheid tijd nodig heeft, dat burgers iets daadwerkelijk als probleem moeten ervaren en dat er personele capaciteit en expertise nodig is
om de verandering te begeleiden. Uit deze bevindingen en conclusies vloeien enkele aanbevelingen voort.
Burgers weten niet altijd wat zij zelf kunnen doen op het gebied van fysieke veiligheid. Ook hebben zij soms een andere risicobeleving dan professionals
en vinden ook niet altijd dat zij zelf een taak hebben. Door in gesprek te gaan met burgers en daarbij hun eigen rol centraal te stellen,
kunnen professionals burgers stimuleren en ondersteunen om zelfredzamer te worden. Hierbij is het ook aan te bevelen om oog te hebben voor de
sociale samenhang en sociale netwerken waarin burgers verkeren.