Samenvatting

Militairen worden regelmatig geconfronteerd met morele dilemma’s, zowel tijdens
uitzendingen als in Nederland. Een moreel dilemma definiëren wij als een situatie
waarin een keuze moet worden gemaakt tussen verschillende elkaar uitsluitende
handelingsalternatieven, waarbij waarden met elkaar in conflict zijn. Het omgaan met
morele dilemma’s stelt de morele competentie van Defensiemedewerkers op de proef.
Binnen Defensie is aandacht voor de morele dimensie van het werk van belang. Dat komt
onder andere tot uitdrukking in het ethiekonderwijs voor militairen. In dit proefschrift
onderzoeken wij daarom de vraag: hoe kan de morele competentie van militairen bevorderd
worden door middel van ethiekonderwijs?
Dit onderzoek is gebaseerd op een kwalitatieve onderzoeksmethode. Dit stelt ons
in staat om kritisch te reflecteren op specifieke ervaringen en leerprocessen tijdens het
ethiekonderwijs en al doende de theorie en praktijk van ethiekonderwijs en trainingen verder
te verbeteren. De case study met betrekking tot ethiekonderwijs die in ons onderzoek centraal
staat is de 9-daagse Verdiepingscursus Militaire Ethiek (VME) (in het Engels: train-the-trainer
course on military ethics). In de verschillende deelstudies—die corresponderen met artikelen
en hoofdstukken in dit proefschrift – gebruiken we verschillende vormen van empirisch
materiaal: semigestructureerd interviews, participant observation en notities gemaakt door
verschillende trainers tijdens de training.
Een centraal begrip in de verschillende deelstudies is het begrip ‘morele competentie’. We
veronderstellen dat voor het bevorderen van morele competentie de volgende zes elementen
van belang zijn: (1) Bewust worden van de eigen, persoonlijke waarden en de waarden van
anderen; (2) In staat zijn de morele dimensie van een situatie te herkennen en kunnen zien
welke waarden op het spel staan, en overtreden of geschonden dreigen te worden; (3) Kunnen
oordelen over een morele vraag of dilemma; (4) Over dit oordeel kunnen communiceren;
(5) W illen e n k unnen h andelen n aar d it o ordeel o p e en m oreel v erantwoorde m anier; (6)
Verantwoording af willen en kunnen leggen aan jezelf en aan anderen.