Samenvatting

Sinds 1 maart 2006 is het afspiegelingsbeginsel verplicht bij alle ontslagaanvragen die wegens bedrijfseconomische redenen worden ingediend bij CWI (artikel 4:1 lid 1 Ontslagbesluit). Met het verplicht stellen van het afspiegelingsbeginsel wil de regering tegemoet komen aan de motie van de leden Verburg, Weekers, Bakker en Noorman-den Uyl (Kamerstukken II, 2003-2004, 29 200 XV, nr. 48.). In deze motie wordt gesteld dat het anciënniteitsbeginsel, zoals toegepast voor 1 maart 2006, onvoldoende inspeelt op de behoefte van ondernemingen aan diversiteit en flexibiliteit (zoals in leeftijd, sekse, kleur en deskundigheid).
Met een verplichte toepassing van het afspiegelingsbeginsel wil de regering voorkomen dat steeds de laatst binnengekomen werknemer als eerste voor ontslag wordt voorgedragen. De ontslagbescherming zal hierdoor voor de verschillende groepen werknemers gelijkmatiger worden en de leeftijdsopbouw in een onderneming evenwichtiger.
Uit onderzoek in het Rijnmondgebied blijkt dat het afspiegelingsbeginsel alleen bijdraagt aan diversiteit in leeftijd en aan de flexibiliteit in een onderneming. Omdat de ontslagen over de verschillende leeftijdscategorieën worden verdeeld, worden nu ook oudere werknemers voor ontslag voorgedragen. Het personeelsbestand wordt hierdoor evenwichtiger en, omdat een onderneming niet meer alleen ouderen in dienst heeft ook flexibeler.
In kleur en sekse wordt geen diversiteit bereikt bij een bedrijfseconomisch ontslag. Er zijn dan ook geen bepalingen in het gewijzigde Ontslagbesluit opgenomen die selectie hierop door een werkgever mogelijk maken.
Diversiteit in deskundigheid wordt ook niet bereikt door het afspiegelingsbeginsel. Hoewel de minister hier wel voorstellen toe deed zijn deze uiteindelijk niet opgenomen in het Ontslagbesluit. Een werkgever kan alleen een beroep doen op artikel 4:2 lid 4 Ontslagbesluit als hij een deskundige werknemer in dienst wil houden. Artikel 4:2 lid 4 Ontslagbesluit bevat echter zulke strenge criteria dat een beroep hierop door de werkgever zelden wordt gehonoreerd.
De ontslagbescherming is vooralsnog ook niet gelijkmatiger geworden voor de diverse groepen werknemers. Daar waar het Ontslagbesluit is ingesteld om jongere werknemers te beschermen zijn oudere werknemers de dupe geworden. Dit vanwege het grote aantal oudere werknemers dat werkzaam is binnen de ondernemingen.
Voor de jongeren is de ontslagbescherming hierdoor wel beter geworden. Voor herintreders is dit vooralsnog niet vast te stellen.
Het afspiegelingsbeginsel wordt in de praktijk echter minder vaak toegepast dan zou mogen worden verwacht. Dit heeft als reden dat veel werkgevers en werknemers de afspiegelingsmethodiek als erg ingewikkeld ervaren. Daarbij is het voor werkgevers niet mogelijk om werknemers te selecteren op deskundigheid. Ook kan er geen eenduidig antwoord gegeven worden op de vraag wie voor ontslag moet worden voorgedragen. De reden hiervan is dat de werkgever de mogelijkheid heeft om via het vervallen van een unieke functie of categorie uitwisselbare functies van het afspiegelingsbeginsel af te wijken en eigen ontslagcriteria te maken.
Om ervoor te zorgen dat het afspiegelingsbeginsel vaker wordt toegepast en meer effect heeft kunnen de volgende aanbevelingen worden gedaan: meer informatievoorziening door CWI omtrent het afspiegelingsbeginsel, richtlijnen om afwijking van het afspiegelingsbeginsel beter te controleren, het onmisbaarheidscriterium van artikel 4:2 lid 4 Ontslagbesluit uitbreiden en een regeling voor 55+ers.
In die ontslagdossiers waar het afspiegelingsbeginsel wel wordt toegepast is er meer diversiteit in leeftijd en flexibiliteit in het personeelsbestand van een onderneming gekomen dan met het anciënniteitsbeginsel het geval was. Maar doordat het afspiegelingsbeginsel te weinig wordt toegepast wordt er in het Rijnmondgebied geen diversiteit en flexibiliteit in het personeelsbestand van ondernemingen bereikt.
Het vermoeden van CWI dat met toepassing van het afspiegelingsbeginsel meer ouderen worden voorgedragen is juist gebleken. Maar omdat het afspiegelingsbeginsel in het Rijnmondgebied niet vaak wordt toegepast is het uiteindelijk effect gering