Samenvatting

De overheid is voornemens om in het voorjaar van 2019 de Omgevingswet in te voeren. Met de invoering van deze wet zal het omgevingsrechtstelsel aanzienlijk veranderen. Onderdeel van deze verandering is ook dat burgerparticipatie in de toekomst in zekere mate juridisch verankerd wordt. Dit betekent dat bij onder andere ruimtelijke ontwikkelingsprojecten, de burger steeds vaker in een vroeg stadium bij de planvorming betrokken dient te worden. Op die manier hoopt de overheid meer draagvlak te creëren voor (ruimtelijke) plannen en beleid, met als gevolg minder bezwaar en beroep in de staart van de procedure, lagere onderzoekslasten en een breed gedragen besluit. Aangegeven wordt dat burgerparticipatie plaats moet vinden, maar niet hoe. In opdracht van Mees Ruimte & Milieu is daarom een onderzoek uitgevoerd naar de invulling van participatie-trajecten ter optimalisering van de dienstverlening aan projectontwikkelaars en initiatiefnemers.
Voor dit onderzoek is een doelstelling en centrale vraag geformuleerd. Het doel is Mees Ruimte & Milieu te adviseren inzake de meest succesvolle invulling van te doorlopen participatietrajecten zoals is opgenomen in de Omgevingswet. De centrale vraag luidt als volgt: “Wat is het beste advies dat Mees Ruimte & Milieu aan haar opdrachtgevers kan geven inzake de invulling van verschillende vormen van participatietrajecten zoals opgenomen in de Omgevingswet, op basis van een combi-natie van literatuurstudie en interviews met gemeenten die reeds ervaring hebben met participatie-trajecten?” Zoals blijkt uit de centrale vraag, is om tot een antwoord te komen in eerste instantie literatuurstudie uitgevoerd. Parlementaire geschiedenis, het wetsvoorstel Omgevingswet en overige relevante regelgeving, onderzoeken en praktische handleidingen zijn daartoe geraadpleegd. Daarnaast zijn tien interviews afgenomen. De combinatie van deze twee methoden heeft geleid tot een antwoord op de centrale vraag.
Burgerparticipatie zal onder de Omgevingswet een rol gaan spelen in een drietal juridische procedures. In het wetsvoorstel en bijbehorende Memorie van Toelichting wordt meermalen gerefereerd aan de ‘Sneller en Beter’-aanpak, waarvan een aantal stappen juridisch zijn verankerd. Dit zorgt er voor dat participatie plaats vindt bij complexe projecten, maar er is bewust voor gekozen de invulling vormvrij te houden, zodat maatwerk geleverd kan worden.
De algehele conclusie die voortvloeit uit dit onderzoek is dat ten aanzien van burgerparticipatie maatwerk geleverd moet worden. Uit dit onderzoek, zowel uit het theoretisch-juridisch onderzoek als de interviews, blijkt dat één manier benoemen die het beste zou werken in diverse gevallen niet mogelijk is. Hoe een participatietraject ingericht dient te worden, is onder andere afhankelijk van de aard, complexiteit, de verschillende belangen die er mee gemoeid zijn en andere specifieke kenmerken van het project en de projectlocatie.

Voor Mees Ruimte & Milieu betekent dit dat bij de advisering in ruimtelijke ontwikkelingsprojecten rekening gehouden moet worden met diverse aspecten om tot een goede invulling van een parti-cipatietraject te komen. Daartoe kunnen de handleidingen en stappenplannen geraadpleegd wor-den die zijn opgenomen in de bijlagen bij dit onderzoek. Uit de interviews blijkt daarnaast dat de meest succesvolle invulling van een participatietraject over het algemeen die invulling is die er toe leidt dat betrokken gehoord zijn en begrip hebben voor de keuzes die genomen worden in het project. Dit betekent dat goede en transparante communicatie richting de betrokkenen essentieel is voor het algemene gevoel van tevredenheid over het traject. Dit staat los van de vraag of ze het aan het eind van het traject eens zijn met de plannen.