Samenvatting

Door de continue veranderingen in de arbeidsmarkt als gevolg van maatschappelijke ontwikkelingen en financiële wisselingen zien veel werkgever een noodzaak tot versobering van de arbeidsvoorwaarden van de werknemers. De FNV krijgt regelmatig bericht van dergelijke versoberingen en ook veel van haar cliënten verzoeken rechtsbijstand met betrekking tot de vraag of de werkgever en dergelijke versobering zomaar eenzijdig mag opleggen. Dat is ook meteen de vraag die dit onderzoek tracht te beantwoorden. Wanneer deze vraag wordt vertaald naar een juridische relevante en toepasbare vraag voor de FNV kan deze als volgt geformuleerd worden: Welk advies kan de FNV haar cliënten geven op het gebied van de eenzijdige wijziging van de arbeidsvoorwaarden op basis van de wet literatuur en jurisprudentie ter zake de vraag welke factoren bepalen of het eenzijdige wijzigingsberoep al dan niet wordt gehonoreerd door de rechter. Voor de eenzijdige wijziging van de arbeidsovereenkomst zijn vier rechtsgronden te onderscheiden. Deze betreffen het beroep op het goed werknemer- en werkgeverschap als bedoeld in artikel 7:611 BW, een eenzijdig wijzigingsbeding als bedoeld in artikel 7:613 BW, de redelijkheid en billijkheid als bedoeld in artikel 6:248 BW en ten slotte onvoorziene omstandigheden als bedoeld in artikel 6:258 BW. Omdat deze ieder hun eigen voorwaarden en toetsing hebben worden deze rechtsgronden afzonderlijk behandeld, met uitzondering van artikel 6:248 en 6:258 BW die, voor de toepassing van dit onderzoek, samen behandeld worden.

Voor de toepassing van artikel 7:611 BW geldt dat de criteria zijn uitgewerkt in twee standaardarresten, namelijk het van der Lely/Taxi Hofman arrest en het Stoof/Mammoet arrest. De hierin ontwikkelde criteria luiden als volgt: Er moet sprake zijn van gewijzigde omstandigheden, deze gewijzigde omstandigheden moeten dusdanig van aard zijn dat ze de ingrijpendheid van het gedane wijzigingsvoorstel rechtvaardigen en ten slotte zal getoetst worden of het van de werknemer in alle redelijkheid gevergd kan worden dat hij met het voorstel instemt. Bij deze beoordeling zullen alle omstandigheden worden meegenomen in de overwegingen van de rechter. Bij een eenzijdige wijziging op grond van een wijzigingsbeding als in artikel 7:613 BW wordt er door de rechter een belangenoverweging gemaakt. Wanneer het belang van de werkgever zwaarder weegt zal dat van de werknemer moeten wijken. Wanneer de OR of vakorganisatie instemt met de wijziging zal dit in de meeste gevallen leiden tot een gegrond verklaring door de rechter.

Een beroep op artikel 6:248 en 6:258 BW komt minder vaak voor dan de twee voorgenoemde rechtsgronden. Dit is mede omdat er een zwaardere toets geldt bij deze wijzigingsvormen. De werkgever dient in geval van artikel 6:248 BW namelijk niet enkel aan te tonen dat er sprake is van een redelijk voorstel tot wijziging, maar dat instandhouding van de huidige situatie in redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar is. Bij artikel 6:258 BW geldt dat de werkgever aan moet tonen dat sprake is van onvoorziene omstandigheden, maar hier zal de rechter streng in toetsen. Een voorbeeld van dergelijke onvoorziene omstandigheden is een natuurramp of een dermate zware crisis dat dit niet voorzien had kunnen worden. De verschillende rechtsgronden worden eerst aan de hand van de wet, literatuur en jurisprudentie uitgelegd. Vervolgens worden de bevindingen getoetst aan de hedendaagse rechtsspraak in de vorm van de veertig meest recente uitspraken. Deze bevindingen zullen vervolgens worden in de aanbevelingen worden verwerkt tot een ‘vragenlijst’ welke in de praktijk gebruikt kan worden door de advocaten en juristen van de FNV om een situatie te toetsen aan de factoren die een rol spelen in de overweging van een rechter bij het al dan niet gegrond verklaren van een eenzijdige wijziging.