Samenvatting

In deze scriptie is onder meer de betrouwbaarheid van getuigenverklaringen in strafzaken van Internationale misdrijven, die worden afgelegd bij de rechter-commissaris, onderzocht. In dit soort strafzaken bestaat het overgrote deel van het bewijs uit getuigenverklaringen. Dit brengt een aantal complexe uitdagingen met zich mee bij de beoordeling van de betrouwbaarheid van de getuige en de waardering van het getuigenbewijs.

Ten behoeve van het onderzoek heb ik de volgende probleemstelling geconstateerd :
"Hoe kan de rechter-commissaris de kwaliteit en daarmee de betrouwbaarheid van de verklaring van getuigen in strafzaken van Internationale Misdrijven zo goed mogelijk waarborgen?"

Mijn onderzoek heeft zich eerst gericht op het uitvoerig bespreken van drie strafzaken van Internationale Misdrijven. In al deze drie strafzaken waren de getuigenverklaringen gebruikt als bewijsmiddel. Uit deze drie strafzaken blijkt hoe belangrijk betrouwbare getuigenverklaringen kunnen zijn als bewijsmiddel voor het tenlastegelegde feit en de bewezenverklaring daarvan. Mpambara werd in eerste aanleg schuldig bevonden aan de ten laste gelegde feiten en veroordeeld tot 20 jaar celstraf, in hoger beroep is hij tevens veroordeeld tot 20 jaar. In de Kouwenhoven-zaak werd door de rechtbank in eerste aanleg een vonnis gewezen waarin hij schuldig werd bevonden aan de hem tenlastegelegde feiten, maar in hoger beroep volgde vrijspraak. Het hof liet zich in deze uitspraak uit over de betrouwbaarheid van de getuigenverklaringen, waarbij het constateert 'verontrust' te zijn dat de toetsing van de betrouwbaarheid van de getuigen "vooral een probleem voor, dan wel de verantwoordelijkheid van de verdediging", lijkt te zijn geweest. Tot slot werd de Afghaan Faqirzada zowel in eerste aanleg door de rechtbank als in hoger beroep door het gerechtshof vrijgesproken! Het gerechtshof te 's-Gravenhage oordeelde onder meer dat sprake was van onrechtmatig verkregen bewijs en van onbetrouwbare getuigenverklaringen waarin veelal discrepanties voorkwamen. Ook herhaalde het Gerechtshof het oordeel van de rechtbank waarin zij zegt dat meerdere getuigen de verdachte niet herkenden.

Vervolgens heb ik de persoon van de getuige besproken. Daarbij werd eerst gekeken naar het geheugen van de getuige, maar ook naar de taalbarrières die kunnen voorkomen en de cultuurverschillen, die in dit soort strafzaken onvermijdelijk zijn. Het geheugen van een getuige is van eminent belang bij het afleggen van een getuigenverklaring. De perfecte getuige is de getuige die nog precies weet te vertellen wat er op een bepaald moment gebeurde, wat zijn eigen waarneming op dat moment was en wat hij zich tot de dag van vandaag accuraat kan herinneren. In de praktijk blijkt dit niet zo simpel. Allereerst kent het geheugen drie fasen. In alle drie de fasen kunnen fouten voorkomen, waardoor het geheugen van een getuige kan veranderen. Voornamelijk de laatste "retrieval' fase is van belang tijdens het getuigenverhoor. De rechter-commissaris dient zich bewust te zijn van de fasen van het geheugen en daarop inspelen. Middels de juiste vraagstelling kan de getuigen enigszins geholpen worden. Tevens door middel van retrieval cues. Al met al heeft zowel de rechter-commissaris als de getuige een rol bij de totstandkoming van een betrouwbare getuigenverklaring.

Daarnaast blijken taalbarrières in samenhang met culturele verschillen van eminent belang. Een getuige kan een andere betekenis geven aan een bepaald woord, dat door ons (in de westerse) cultuur een minder ruime betekenis heeft. Een voorbeeld hiervan werd gegeven uit de Mpambara-zaak waarbij het woord 'buurman' een complicatie gaf. De rechters-commissarissen op het Kabinet van de Rechter-commissaris, afdeling Internationale zaken in de Rechtbank te 's- Gravenhage hebben besloten bij iedere strafzaak van een Internationaal misdrijf dat nu aanhangig is bij de Rechtbank te 's-Gravenhage, waarvan zij de opdracht krijgen getuigen te horen, een tolk te selecteren op basis van hun talenkennis en deze consistent in te zetten voor de verhoren. Dit is niet alleen taaltechnisch van belang, maar ook op cultureel niveau. Getuigen in strafzaken van Internationale misdrijven hebben hele andere normen en waarden dan wij Westerlingen. Het aankijken van een rechter is oneerbiedig, terwijl dit in onze cultuur als respectloos wordt gezien. Een tolk die als moedertaal dezelfde taal als de getuige spreekt en tevens dit soort culturele verschillen opmerkt, is van evident belang. Geconcludeerd kan worden dat dit de betrouwbaarheid van de getuigenverklaring beter waarborgt.

Tot slot heb ik onderzocht hoe het verhoor op het kabinet van de rechter-commissaris te 's-Gravenhage en in het buitenland er aan toe gaat. Van belang was ook te onderzoeken hoe de getuige hierop wordt voorbereid en welke instructies hem tijdens het verhoor werden gegeven. De rechter-commissaris begint zijn verhoor met een inleidend stuk en een aantal inleidende vragen. Daarnaast is het van belang dat de getuige goed snapt dat hij kan en mag aangeven dat hij een bepaalde vraag niet kan beantwoorden of wanneer hij de vraag niet begrijpt. Ook dient hem duidelijk te worden dat hij recht heeft op een tolk. De rechter-commissaris heeft dus tijdens het verhoor een belangrijke rol. Daarbij hoort ook zijn taak tot het beëdigen van een getuige, wanneer hij dit noodzakelijk acht voor de betrouwbaarheid van de verklaring. Ook dient een getuige, wanneer dit van toepassing is, gewezen te worden op zijn/haar verschoningsrecht. Tijdens het verhoor zelf is de vraagstelling die de rechter-commissaris hanteert van groot belang. Het stellen van een open vraag, kan een zeer ruim en ongenuanceerd antwoord van de getuige opleveren, terwijl bij een gesloten vraag de getuige zich meer moet concentreren op een bepaalde gebeurtenis waarover hij dient te verklaren.

Geconcludeerd kan worden dat de rol van de rechter-commissaris als verhoorder van de getuige van groot belang is. Onder meer omdat hij zowel culturele als praktische problemen dient te herkennen en daarop in te spelen. De rechter-commissaris dient getuigen niet vanuit een Westers perspectief te beoordelen, maar vanuit de culturele achtergrond van de getuige. Als zich eventuele onduidelijkheden tijdens het verhoor voordoen, dan dient hij deze te herkennen door eerder afgelegde verklaringen te analyseren en zich te verdiepen in de cultuur en achtergrond van de getuige. Daardoor kunnen dergelijke problemen tijdens het verhoor worden geconstateerd en middels de juiste aanpak genuanceerd worden. Het geheugen van de getuige is van essentieel belang omdat het een weergave geeft van de waargenomen feiten. Echter kan het geheugen van de getuige onvolledige zijn of anders geïnterpreteerd waardoor de verklaring potentieel onbetrouwbaar kan worden. De rechter-commissaris dient dan ook kritisch te zijn ten aanzien van de accuraatheid van de waarneming van de getuige. Het is daarom aanbevolen dat de rechter-commissaris door vraagt en open of gesloten vragen stelt en te toetsen wat de getuige heeft verklaard en dit te verankeren met de feiten in een solide verklaring. Aldus is de vraagstelling van de rechter-commissaris van belang bij het verkrijgen van een duidelijk antwoord van de getuige. De instructies door de rechter-commissaris bij het verhoor aan de getuige met betrekking tot zijn taak zijn evident. De getuige weet dan wat er gaande is en wat er van hem verwacht wordt. De kwaliteit van de getuigenverklaring zal dan beter worden gewaarborgd, wat uiteindelijk als bewijsmiddel van cruciaal belang kan zijn.