Samenvatting

Sinds 2016 zijn alle drie de koepelgevangenissen in
Nederland gesloten. Deze gevangenissen staan in
Breda, Haarlem en Arnhem en hebben de status
rijksmonument. Door de karakteristieke vorm van de
koepel en de rijksmonumentale waarde is het een
uitdaging om een passende nieuwe functie-invulling
te geven aan deze koepelgevangenissen.
De vraag naar circulariteit in de bouw wordt steeds
groter. Doordat de bevolking groeit en de welvaart
toeneemt, dreigen grondstoffen schaars te worden.
Een belangrijk punt hierbij is: zorgen dat beschikbare
grondstoffen zo efficiënt mogelijk hergebruikt
worden.
Door de actuele vraag naar het herbestemmen van
de koepelgevangenissen in Nederland en de
groeiende vraag naar circulariteit in de bouw, heeft
opZoom architecten ons opdracht gegeven om een
functie-invulling voor de grote cirkelvormige
oppervlakte, in het midden van de cellenring (hierna
te noemen het ‘vlak’), te ontwikkelen op basis van
circulaire principes.
De hoofdvraag van dit afstudeeronderzoek luidt als
volgt: ‘Hoe kan de nieuwe functie-invulling van het
‘vlak’ en circulair bouwen bijdragen aan de plannen
voor het herbestemmen van het rijks- en
gemeentelijk monument de koepelgevangenis te
Arnhem?’.
In de eerste fase is vooronderzoek gedaan naar de
koepelgevangenis, de herbestemmings plannen van
opZoom architecten en de betrokken partijen.
De koepelgevangenis is gelegen in de wijk Lombok.
Het ontwerp is vormgegeven aan de hand van het
panopticum principe en het gebouw beschikt over
een architectonische routing, die onderdeel is van
de rijksmonumentale waarde. Het koepelterrein is
omheind met een ringmuur en op het terrein staan
verschillende gebouwen die in de loop der jaren
bijgebouwd zijn.
opZoom architecten heeft specifieke plannen voor
het realiseren van een hotel in de cellenring van de
koepelgevangenis. Hierbij is echter nog een
belangrijk vraagstuk wat de invulling van het ‘vlak’
van de koepelgevangenis gaat worden. Ook komt uit
de plannen van opZoom architecten naar voren dat
er verschillende gebouwen op het koepelterrein
gesloopt zullen worden omdat deze geen
monumentwaarde hebben. Deze gebouwen kunnen
bijdragen aan de circulaire invulling van het ‘vlak’.
Betrokken partijen bij de herbestemming van het
koepelterrein zijn Ter Steege Gebiedsontwikkeling,
Explorius Vastgoedontwikkeling, EHM Group,
opZoom architecten en Veenenbos en Bosch
landschapsarchitecten.
In de tweede fase is er literatuuronderzoek gedaan
naar de definitie van circulair bouwen. In de derde
fase is er literatuuronderzoek gedaan naar de
succesfactoren en valkuilen van het herbestemmen
van monumenten en zijn er interviews afgelegd om
inzicht te krijgen in de aandachtspunten bij het
herbestemmen van monumenten.
In de vierde fase is er onderzocht welke functies op
het ‘vlak’ van de koepelgevangenis gerealiseerd
kunnen worden. De functie-invulling zal een
combinatie zijn van de volgende functies:
logiesfunctie (zitplekken), kantoorfunctie
(werkplekken en vergaderruimtes),
bijeenkomstfunctie (horeca en kunst en cultuur in de
vorm van pop-up musea/tentoonstellingen) en
winkelfunctie (pop-up winkels).
In de vijfde, zesde en zevende fase van het
afstudeeronderzoek, is onderzocht dat aan het ‘vlak’
van de koepelgevangenis programma gegeven kan
worden, door het realiseren van bovengenoemde
functies in een cilindervormig paviljoen. De
materialisatie van dit paviljoen zal vormgegeven
worden aan de hand van materialen die vrijkomen
uit de te slopen gebouwen op het koepelterrein.
Door middel van deze methode kan circulair bouwen
bijdragen aan de nieuwe functie-invulling van het vlak.