Samenvatting

Dit praktijkonderzoek is uitgevoerd binnen Stichting Pertoeti (ook genaamd: Pertoeti), een kleinschalige dagbesteding en logeeropvang te Eindhoven. Pertoeti biedt opvang aan kinderen en (jong)volwassenen met een lichte tot (zeer) ernstige verstandelijke, lichamelijke of meervoudige beperking (Stichting Pertoeti, 2018). De organisatie vindt het van belang dat cliënten voortdurend centraal staan en er zorg-op-maat wordt geleverd. Dit uit zich in de aangeboden één-op-twee begeleiding en indien nodig één-op-één begeleiding voor cliënten (Pertoeti, 2018).
Er is de afgelopen jaren een verschuiving terug te zien binnen de gehandicaptenzorg, doordat cliënten steeds frequenter centraal worden gesteld. Dit is bovendien terug te zien door de de nieuwe wet, de Wet zorg en dwang (Wzd). Op 23 januari 2018 is de Wzd door de Eerste Kamer aanvaard, dit heeft vanaf januari 2020 gevolgen voor zorginstellingen op het gebied van vrijheidsbeperking (Rijksoverheid, z.d.). De Wzd is van toepassing op cliënten met dementie of een verstandelijke beperking, waardoor cliënten die hun wil niet kunnen uiten ook beschermd zullen worden (Rijksoverheid, z.d.). De Wzd zorgt namelijk voor een zorgvuldige afweging bij het inzetten van onvrijwillige zorg, op alle plaatsen waar cliënten met onvrijwillige zorg te maken kunnen krijgen (Zorg voor Beter, z.d.). De ingang van de Wzd heeft tevens gevolgen voor Pertoeti. Dit heeft intern gevolgen op het beleidsniveau en het bewust handelen van de medewerkers in de praktijk. Gedurende het onderzoek kwam naar voren dat het voor medewerkers onduidelijk was hoe zij de Wzd konden implementeren binnen het beleid van Pertoeti. Het gevolg hiervan was dat het protocol Wzd momenteel was verouderd en er onvoldoende zicht was op welke handelingswijzen voor medewerkers legitiem waren binnen de Wzd.
Aan de hand van kwalitatief en kwantitatief onderzoek is er getracht antwoord te krijgen op de volgende onderzoeksvraag: ‘’Welke richtlijnen zijn in het kader van de nieuwe Wet zorg en dwang, relevant en noodzakelijk voor Stichting Pertoeti, zodat er een optimale balans is tussen veiligheid en vrijheid?’’. De bijbehorende deelvragen richten zich op de veiligheid- en vrijheidsmaatregelen binnen Pertoeti, welke maatregelen volgens de Wzd worden gezien als vrijheidsbeperkend en in hoeverre de toegepaste maatregelen binnen Pertoeti legitiem zijn (in overeenstemming met alle eisen van de wet). Daarnaast is het effect van de uitgangspunten van de Wzd onderzocht en de wensen en behoeften van medewerkers ten aanzien van de periodieke evaluatiemomenten.
Om een helder beeld van het vraagstuk te verkrijgen is er aanvankelijk een probleemanalyse uitgevoerd door middel van een literatuuronderzoek en een onderzoek naar vrijheidsbeperking in de praktijk. Om de opgedane kennis te verbreden en best practices te achterhalen, zijn er tevens twee individuele gesprekken gevoerd met externe zorgorganisaties, genaamd: Lunet Zorg en Siza. Het gaat hierbij om organisaties met een vergelijkbare doelgroep als Pertoeti. Aan de hand van de verkregen data zijn de hoofdvraag en deelvragen opgesteld. Deze vragen zijn beantwoord middels het inzetten van verscheidene onderzoeksmethoden. Met behulp van een documentanalyse zijn de relevante beleidsdocumenten van Pertoeti geanalyseerd. Daarnaast is er een vragenlijst en invullijst over vrijheidsbeperking verspreid onder 16 medewerkers. Tot slot zijn er individuele interviews gehouden met vijf medewerkers en is de beroepspraktijk driemaal geobserveerd.
Uit de verkregen resultaten blijkt dat medewerkers van Pertoeti verscheidende fysieke en verbale vrijheidsbeperkende maatregelen inzetten om de veiligheid van cliënten te waarborgen. Enkele maatregelen die veelvuldig ingezet worden zijn ‘’een cliënt bij diens arm vastpakken en ergens naartoe begeleiden’’ en ‘’deuren en poorten sluiten van een ruimte waarin een cliënt zichzelf bevindt’’. Binnen Pertoeti worden maatregelen toegepast naar aanleiding van de volgende beweegredenen: de privacy van cliënten, de veiligheid en om buitenstaanders buiten Pertoeti te houden. Ook is naar voren gekomen dat het merendeel van de medewerkers geen toestemming vraagt aan cliënten, in het kader van het toepassen van vrijheidsbeperkende maatregelen. Tot slot komt naar voren dat medewerkers uiteenlopende standpunten hebben aangaande de frequentie van de evaluatiemomenten, dit wisselt van jaarlijks, elk halfjaar tot eens in de drie of vier maanden.
Er kan geconcludeerd worden dat in het kader van de Wzd, de zelfregie van cliënten geoptimaliseerd dient te worden door medewerkers frequenter toestemming te laten vragen aan cliënten, voor de toepassing van vrijheidsbeperkende maatregelen. Deze handelingswijze wordt tot op heden namelijk nagenoeg niet toegepast. Daarnaast ondertekenen de wettelijke vertegenwoordiger(s) het zorgplan van diens kind, hierbij is een lijst met vrijheidsbeperkende maatregelen toegevoegd waardoor wettelijke vertegenwoordigers tevens toestemming verlenen. Deze lijst is momenteel echter verouderd en onvolledig. Daarnaast blijkt dat medewerkers onvoldoende op de hoogte zijn van de Wzd, waardoor zij ontoereikend kunnen inspelen op de actualiteiten en de wetshandhaving. Om aan de wet- en regelgeving van de Wzd te voldoen, is Pertoeti aanbevolen om een vernieuwd protocol ten aanzien van de Wzd te ontwikkelen en dit voor de ingang van de Wzd te implementeren in de praktijk. Omtrent deze aanbeveling, is er tevens onderzocht hoe het huidige protocol momenteel organisatorisch is ingebed, en is het huidige en gewenste aanbod meegenomen in de ontwikkeling van het vernieuwde protocol. Tot slot is de organisatie aanbevolen om de toegepaste maatregelen periodiek te evalueren en een informatieavond aangaande de Wzd voor haar medewerkers te organiseren.