Samenvatting

In dit document zijn alle producten opgenomen waarmee wij hebben getracht het historisch besef van leerlingen te vergroten. Voor ons afstudeeronderzoek hebben wij namelijk de volgende hoofdvraag geformuleerd: Op welke manier kunnen spotprenten van Louis Raemaekers ingezet worden tijdens een geschiedenisles zodat ze bijdragen aan het vergroten van historisch besef van leerlingen uit het middelbaar onderwijs?
Naar aanleiding van deze hoofdvraag hebben wij zes deelvragen opgesteld. De eerste drie deelvragen zijn beschrijvend van aard. De laatste drie deelvragen hebben betrekking op een bepaald product die we zelf hebben gemaakt en die in dit verslag terug zijn te vinden. De deelvragen zijn:
1. Hoe draagt een lessenserie, gebaseerd op de spotprenten van Louis Raemaekers, bij aan het vergroten van het historisch besef van leerlingen uit het middelbaar onderwijs?
2. Hoe draagt een samenwerkend leren les, gebaseerd op de spotprenten van Louis Raemaekers, bij aan het vergroten van het historisch besef van leerlingen uit het middelbaar onderwijs?
3. Hoe draagt een website, gebaseerd op de spotprenten van Louis Raemaekers, bij aan het vergroten van het historisch besef van leerlingen uit het middelbaar onderwijs?

Voor het beantwoorden van deze drie deelvragen hebben wij een lessenserie, een samenwerkend leren les en een website ontwikkeld. Alle drie de producten zijn in dit verslag terug te vinden. Hieronder volgt een kleine beschrijving per product.
Lessenserie
Deze lessenserie is in het kader van ons afstudeeronderzoek is de lessenserie ‘Werken met spotprenten’ tot ontwikkeling gekomen. Tijdens deze lessenserie zullen wordt er stap voor stap gewerkt aan het vergroten van historisch besef bij leerlingen. In de lessenserie wordt er rekening gehouden met een aantal aspecten die bij historisch denken een rol spelen. Het betreft de volgende drie aspecten:
• Standplaatsgebondenheid
• Interpretatie van bronnen
• Contextualisering van het onderwerp

In dit document vindt u een uitgebreide beschrijving van een drietal lessen. Tijdens deze drie lessen zullen we stap voor stap het historisch besef bij leerlingen vergroten. Dit document bevat ook het werkmateriaal dat u nodig heeft bij het uitvoeren van de lessenserie. Bij de verschillende opdrachten worden instructies gegeven over de uitvoering ervan. 6

Samenwerkend leren
In dit verslag vindt men de samenwerkingsopdracht experts. De opdracht staat in het teken van de spotprenten van Louis Raemaekers en gebeurtenissen uit de Eerste Wereldoorlog en moet uiteindelijk bijdragen tot het beantwoorden van de hoofdvraag. De bedoeling van deze samenwerkend leren les is dan ook een antwoord te geven op de deelvraag zodat deze deelvraag kan bijdragen tot een antwoord op de hoofdvraag.
De opzet van dit document is als volgt: als eerste wordt kort de samenwerkingsopdracht uitgelegd. Vervolgens volgen alle materialen die nodig zijn voor het goed laten verlopen van de opdracht. Begint de opdracht met het lezen van een tekst dan is dat ook de volgorde die in dit document wordt aangehouden. Daarnaast bevat het document de bijbehorende PowerPoints en het bijbehorende lesvoorbereidingsformulier waardoor de opdrachten direct uitvoerbaar worden.
De opdrachten zullen gericht zijn op de vijf sleutelbegrippen waaraan samenwerkend leren moet voldoen. Dat zijn positieve wederzijdse afhankelijkheid, individuele aanspreekbaarheid, directe interactie, aandacht voor de ontwikkeling van sociale vaardigheden en aandacht voor het groepsproces. We zullen de vijf sleutelbegrippen kort toelichten:
1. Positieve wederzijdse afhankelijkheid: de leerlingen hebben elkaar nodig bij het doen van de samenwerkingsopdracht. Dat veronderstelt dat het succes van de individuele leerlingen in een team sterk wordt bepaald door het succes van anderen. dat levert de meerwaarde van samenwerkend leren boven individueel leren.
2. Individuele aanspreekbaarheid: dit sleutelbegrip betekent dat de docent of andere leerlingen iedere leerling kunnen aanspreken op zowel de eigen inbreng in de groep als op het eindresultaat van de groep.
3. Directe interactie: de docent moet ervoor zorgen dat leerlingen tegenover elkaar zitten.
4. Sociale vaardigheden: voor samenwerkend leren zijn vaardigheden nodig in het omgaan met andere personen en in het leren in kleine groepen. Ze moeten elkaar leren kennen en vertrouwen, helder zijn en duidelijk communiceren en elkaar accepteren en ondersteunen.
5. Aandacht voor het groepsproces: de docent moet aandacht besteden aan de wijze waarop de groep samen heeft geleerd, aan het proces van samenwerkend leren. Deze aanpak bestaat eruit dat groepsleden met elkaar bespreken hoe goed ze hun doelen gehaald hebben en hoe eenieder daaraan heeft bijgedragen.1

1 Ebbens,S., & Ettekoven, S. (2009). Samenwerken Leren praktijkboek. Groningen: Noordhoff Uitgevers.
Per opdracht wordt er kort besproken in hoeverre de vijf sleutelbegrippen tot hun recht komen. 7

Website
We willen middels drie lesmethoden, te weten een lessenbrief, een samenwerkend leren les en een website, het historisch besef bij leerlingen vergroten. Dit verslag behandeld de website.
Een website draagt volgens ons namelijk bij aan het leerproces van leerlingen, omdat het de leerlingen op de eerste plaats aanspreekt. Het is een moderne lesmethode. Daarbij zij de hedendaagse leerlingen zeer bekwaam in het werken met een computer en het internet, waardoor een website ook bij hun kennis aansluit. Ten slotte is een website ook een handige methode om op één plaats een heleboel leer- en lesmateriaal te verzamelen. Deze zijn zo voor de leerlingen ‘dichtbij’ en gemakkelijk op één centrale plaats te raadplegen.
Het doel van deze website is het vergroten van het historisch besef bij leerlingen door middel van spotprentenanalyse.
Historisch besef heeft volgens Arie Wilschut drie kenmerken die wij hieronder kort zullen omschrijven2:
1. Realiteitsbewustzijn: Bij geschiedenis het belangrijk dat leerlingen een onderscheid kunnen maken tussen ‘waar gebeurd’ en ‘verzonnen’. Dit is echter vaak moeilijker dan het lijkt. Dat komt omdat geschiedenis niet gaat over een bestaande, tastbare werkelijkheid, maar over dingen die niet meer bestaan. We kunnen dus niet meer door empirische waarnemingen controleren of iets waar is. Daarvoor zijn wij aangewezen op bronnen die door andere personen zijn geschreven (en dus al geïnterpreteerd). Leerlingen moeten daarvoor dus leren welke bronnen betrouwbaar zijn en welke minder of niet.
2. Historiciteitbewustzijn: Dit is het bewust zijn van verandering. Bij het aanleren van historisch besef moet er dan ook aandacht worden besteed aan het maken van een onderscheid tussen verleden tijd en tegenwoordige tijd en tussen statisch en veranderlijk.
3. Waarden: Dit kenmerk heeft te maken met het onderscheiden van goed en kwaad. Dit hangt echter af van het waardepatroon van de cultuur waarvan men deel uitmaakt. Historisch denken heeft oog voor de unieke waardepatronen van iedere cultuur, van ieder tijdperk. Mildheid van oordeel, begrip voor omstandigheden en bijvoorbeeld grotere verdraagzaamheid voor het andere zijn dan ook de vruchten van een geschoold-historische houding.

Deze drie kenmerken van historisch besef hebben wij in alle producten zo goed mogelijk proberen te verwerken