Samenvatting

In dit ontwerponderzoek ligt de focus op zelfstandig een reken- of taalactiviteit kiezen tijdens de werkles in de kleutergroepen van School X met als doel de autonomie van jonge leerlingen van 4 tot 6 jaar vergroten. School X is een cluster4-school voor leerlingen van 4 tot 13 jaar met gemiddelde intelligentiemogelijkheden. De leerlingen komen door ernstige problemen in gedrag, ontwikkelingsproblemen en/of psychiatrische problemen niet tot hun recht in het regulier onderwijs. De leerlingen gediagnosticeerd met een autismespectrumstoornis (ASS) of kenmerken hiervan blijken niet of moeilijk een activiteit te kunnen kiezen: het maken van een keuze duurt lang en vaak maakt de leerkracht de keuze voor de leerling. Op onze school is juist een doel om de leerlingen te leren zelf een keuze te maken (Schoolgids School X, 2017) zodat ze worden voorbereid op hun plek in de maatschappij waar de keuzemogelijkheden oneindig zijn (Voogt & Pareja Roblin, 2010). Bij jonge leerlingen met ASS is sprake van een zwakke Centrale Coherentie en nog niet uitontwikkelde Executieve Functies met als gevolg dat zij moeilijk betekenis kunnen verlenen aan binnenkomende informatie wat van groot belang is bij het maken van een keuze (De Bruin, 2017). Betekenis kan verleend worden wanneer de omgeving veilig, duidelijk en voorspelbaar is (Baltussen, Clijsen en Leenders, 2004), maar in de praktijk blijkt tegemoetkoming hieraan te missen. Vanuit deze bevindingen is de onderzoeksvraag opgesteld: “Op welke manier kan de omgeving aangepast worden zodat leerlingen met ASS tijdens de werkles in de kleutergroepen van School X zelfstandig een activiteit kiezen?”. Om deze vraag te beantwoorden zijn interventies ontworpen, ingezet en geëvalueerd. De eerste interventie is ingezet om keuzemogelijkheden overzichtelijk te maken. Dit is gedaan door vereenvoudiging (minder activiteiten in de kast) (Mesibov & Shea, 2009; Vermeulen, 1999), structurering (activiteiten indelen op categorie) (Van der Ploeg, 2007) en visualisering (elke categorie voorzien van een kleur) (De Rijdt, 2017; Janssen-Vos, 2008). Twee weken na het inzetten van de interventie bleek dat deze zorgde voor rust en overzicht voor leerlingen en leerkrachten, maar dat het zelfstandig kiezen met als doel de autonomie van de leerlingen vergroten nog niet behaald leek: het kiezen duurde nog lang en hulp van leerkrachten was alsnog nodig. Leerkrachten kwamen tot de conclusie dat voorstructurering in het kiezen van een activiteit mistte. De interventie is bijgesteld door deze aan te vullen met een taakkaart voor iedere leerling waarop per dag stond aangegeven uit welke categorie de leerling een activiteit mocht kiezen (De Bruin, 2017; Janssen-Vos, 2008). Hierdoor werd het keuzeaanbod aanzienlijk beperkt wat zorgde voor minder prikkels en meer overzicht (Mesibov & Shea, 2009; Van der Ploeg, 2007). Twee weken na het inzetten van de bijgestelde interventie bleek het keuzegedrag van de leerlingen positief veranderd: meer leerlingen konden zelfstandig en sneller een keuze maken. Geconcludeerd kan worden dat vooral vereenvoudiging van het aantal activiteiten, maar ook het bieden van structuur en visuele ondersteuning nodig waren om de leerlingen met ASS zelfstandig een activiteit te laten kiezen tijdens de werkles in de kleutergroepen van School X. Aanbevelingen voor vervolgonderzoek in de kleutergroepen zijn gericht op keuzemomenten tijdens het buiten spelen en het spelen in de speelklas. Ook hier hebben de leerlingen moeite met het kiezen van een activiteit. Aan de behoeften van de leerlingen op deze momenten kan tegemoetgekomen worden door de criteria van de activiteiten te bespreken (Tiemeijer, 2011) of door het inzetten van een keuzebord (Vermeulen, 1999) zodat ook hier de keuzemogelijkheden overzichtelijk en voorgestructureerd worden.