Samenvatting

Het onderzoek is gericht op twaalf groep twee leerlingen uit het reguliere onderwijs waaronder een jonge risicoleerling met informatieverwerkingsproblemen en een laag ontwikkelings- en intelligentieniveau. Voor aanvang van het onderzoek gedragen deze leerlingen zich vooral tijdens het werken te afhankelijk van de leerkracht. Hierdoor ziet de leerkracht geen kans tijdens de werkles extra tijd en hulp te besteden aan de jonge risicoleerlingen in deze speciale groep. De leerlingen hebben een te korte taakspanning, kunnen niet plannen, structureren en taken verdelen. Zij dragen geen verantwoordelijkheid voor de eigen taak en helemaal niet voor elkaar. Voor de manier van werken op de onderzoekschool volgens basisontwikkeling en leefstijl (Lions Quest (2005) is een bepaalde mate van zelfstandigheid gewenst waarbij de leerlingen vanuit betrokkenheid, de essentie van basisontwikkeling (Janssen-Vos 1997) en leefstijl (2005) een eigen inbreng hebben om doelgericht en taakgericht met elkaar te werken. Het gedrag van de leerlingen laat zien dat zij behoefte hebben aan sturing, houvast en structuur. Het is voor de leerkracht de eerste keer dat het niet op de gebruikelijke manier lukt om met een blijvend resultaat grip op dit gedrag van de leerlingen te krijgen. De leerkracht bereikt slechts kortdurende positieve resultaten waardoor een corrigerende en sturende rol behouden blijft. De onderzoeksvraag is:
Hoe kan ik coöperatieve werkvormen inzetten, tijdens de werkles in groep één/twee, zodat ik concreet hulp kan bieden aan jonge risicoleerlingen.
Om een goed beeld van feitelijke gebeurtenissen te krijgen is in het onderzoek veelvuldig gebruik gemaakt van observaties gecontroleerd door video opnamen. De positieve ontwikkelingen van leerlingen zijn gecontroleerd in gesprekken met de leerlingen en bijgehouden in het sociogram, sociale kaart, logboek en "KIJK". Van Vugt (2002) beweert dat men na een effectieve invoering van coöperatief leren kan verwachten dat de leerlingen onder andere een betere taak en werkhouding tonen, sterker gemotiveerd zijn en over meer samenwerkingsvaardigheden beschikken. De leerlingen krijgen meer grip door vanuit vaste coöperatieve structuren vaardigheden te oefenen in:
Zes belangrijke stappen:
1. Investering in een veilig klassenklimaat als voorwaarde. 2. Samenwerkingsvaardigheden en communicatieve vaardigheden worden in een eerste eenvoudige coöperatieve structuur aangeboden en geoefend. 3. Een reflectievraag om zelfsturing te bevorderen. 4. In heterogene teams worden maximaal vier vaste coöperatieve structuren aangeboden, wekelijks herhaald en nauwgezet begeleid. 5. Sociale rollen worden geoefend naast de structuren en ondersteund met pictogram. 6. Evaluatie is essentieel.
Betrokkenheid neemt toe door enthousiasme. Gaandeweg leren de leerlingen respect, zorg en waardering voor elkaar te hebben en leren zij sociale verantwoordelijkheid te dragen door het oefenen in rollen zoals taakverdeler, taakchef, spullenbaas, rustchef, complimentgever en vertelbaas. Dit alles draagt bij aan autonomie in het individuatieproces bij elke leerling en komt ten goede aan de sfeer in de groep. Uit onderzoeksmiddelen (observaties en evaluatiegesprekken) werd zichtbaar hoe drie leerlingen geen aansluiting vinden in de groep. Dit is bevestigd in het sociogram. Hun behoefte aan vriendschap leidt tot onaangepast gedrag en veroorzaakt onrust in de groep. Dit gedrag levert geen vriendschap op maar maakt hen tot sociaal emotioneel jonge risicoleerlingen. Doordat de leerkracht de aandacht weerlegt van cognitieve resultaten naar sociale processen ontstond inzicht in het gedrag van deze leerlingen en het effect op de groep. Hierdoor krijgt de leerkracht weer grip. De nieuwe vaardigheden maken basisontwikkeling nu wel mogelijk. Aan het einde van het onderzoek tonen de meeste leerlingen een adequate werkhouding waardoor de leerkracht tijd heeft voor extra begeleiding van jonge risicoleerlingen in de groep.