Samenvatting

Gedurende het hele leven wordt er een beroep gedaan op sociale vaardigheden (Prinsen en Terpstra, 2006 in Damen, 2007). Onder sociale vaardigheden worden capaciteiten verstaan, die mensen nodig hebben wanneer er in contact gekomen wordt met andere mensen (Van Dale, 2008; Herbert, 1999). Het gaat hierbij om algemeen geldende omgangsvormen en communicatie- , relatie- en organisatievaardigheden (Vanden Eynden en Behets, 2005). Om deze complexe vaardigheden eigen te maken, moet men beschikken over bepaalde basisvaardigheden. Deze basisvaardigheden worden elementaire sociale vaardigheden genoemd (Van Meer en Van Nijenhof en Bouwens, 2001).

Van grote invloed op het beschikken over sociale vaardigheden is in hoeverre iemand zich heeft ontwikkeld. In het bijzonder speelt de sociale ontwikkeling hierbij een belangrijke rol. Ook de cognitieve en biologische ontwikkeling oefenen (indirect) invloed uit op het sociale gedrag. Kinderen in de leeftijdsfase 11 - 14 jaar bevinden zich wat betreft deze ontwikkelingen in een periode met veel veranderingen, die zowel positieve als negatieve effecten met zich mee kunnen brengen. Erfelijke eigenschappen en omgevingsfactoren zijn belangrijke invloeden op de totale ontwikkeling van een kind (Verhulst, 2005).

Om aan te kunnen geven welke kinderen onvoldoende beschikken over sociale vaardigheden is het van belang te weten wat er onder 'vaardig' gedrag wordt verstaan. De term 'vaardig' wordt gekoppeld aan het beheersen van gedragingen waardoor taken aangepakt en uitgevoerd kunnen worden. Sociaal vaardige kinderen herkennen problemen en zijn in staat om deze op te lossen door het aanpassen van hun gedrag aan de situatie. Daarnaast zijn deze kinderen in staat om de gevolgen van hun handelen te overzien. Sociaal vaardige kinderen beschikken over assertiviteit en sensitiviteit (Herbert, 1999; Janssen en Boreel-Schwartz, 2000). Sociaal niet-vaardige kinderen hebben echter moeite om gepast gedrag te laten zien en juiste oplossingen te vinden voor problemen. Deze kinderen zijn minder in staat om de gevolgen van hun handelen te overzien. Er wordt een onderscheid gemaakt in teruggetrokken en agressieve sociaal niet-vaardige kinderen (Herbert, 1999; Jansse e.a., 2000).

Problemen in sociale vaardigheden kunnen ontstaan doordat vaardigheden niet ontwikkeld zijn of wel aanwezig zijn, maar vervagen doordat er te weinig gebruik van wordt gemaakt. Een tekort kan ontstaan door individuele factoren, door omgevingsfactoren of door een combinatie van beide. Er zijn verschillende theorieën beschreven over de oorzaak van een gebrek aan of het ontbreken van sociale vaardigheden (Herbert, 1999; Janssen e.a., 2000). Tekorten aan sociale vaardigheden brengen effecten met zich mee wat betreft leerprestaties, geestelijke gezondheid, relaties en gedrag. Voor leeftijdgenootjes is het vaak moeilijk om sociaal minder-vaardige kinderen te accepteren, waardoor de effecten uiteindelijk versterkt worden (Herbert, 1999).

Kinderen met een achterstand in de sociale ontwikkeling komen in aanmerking voor sociale vaardigheidstraining. Dit is een, buiten veelal door scholen aangeboden algemene trainingen, extra training op het gebied van sociale vaardigheid (Janssen e.a., 2000). Een belangrijk persoon in de geschiedenis van de sociale vaardigheidstrainingen is Arnold Goldstein, die een methode ontwikkelde gericht op het vergroten van vaardigheden door middel van modeling, gedragsoefening, sociale bekrachtiging en transfertraining. Hedendaags uitgevoerde trainingen zijn van deze methode afgeleid (Damen, 2007).

In het onderwijs wordt tegenwoordig steeds meer aandacht besteed aan de ontwikkeling en het trainen van sociale vaardigheden (KVLO, z.j.). Het vak LO neemt hierbij een bijzondere plaats in. In iedere les bewegingsonderwijs wordt een beroep gedaan op de sociale vaardigheden van leerlingen. Tijdens de verschillende deelgebieden van het vak komen specifieke elementaire en complexe vaardigheden naar voren. Samenwerkend leren staat hierbij centraal en is essentieel voor het vak LO (Vanden Eynden e.a., 2005). Een les bewegingsonderwijs zonder interactie, zonder samenwerken in de ruimste zin van het woord en zonder sociale vaardigheden bestaat niet.

Onderzoek is verricht naar de visies en ideeën van docenten LO over het trainen van sociale vaardigheden tijdens de les bewegingsonderwijs. Het uitgevoerde onderzoek is kwalitatief en gebaseerd op een vragenlijst met voornamelijk open vragen. De vragenlijst is tot stand gekomen door middel van een openrationalisatie (De Bruijn en Van Duijnhoven-Tijmensen, 2006). Aan de hand van de resultaten zijn aanbevelingen gedaan en is een product ontwikkeld gericht op het trainen van een aantal sociale vaardigheden tijdens de les LO. Het product is bestemd voor docenten betreffende dit vak.