Samenvatting

De daklozenproblematiek in Nederland is groot. De opvangvoorzieningen zitten vol, mensen zijn te lang dakloos en betaalbare woningen voor uitstroomtrajecten zijn schaars. Dit brengt een grote kostenpost vanuit de Wet maatschappelijke ondersteuning voor de gemeenten met zich mee. De verwachtingen vanuit de Nederlandse maatschappij zijn dat de dakloze burgers zelf hun eigen verantwoordelijkheid nemen en zich aanpassen aan de dominante, bureaucratische cultuur die aanwezig is binnen de Nederlandse samenleving. Opvangvoorzieningen hebben de taak de dakloze burgers hierop voor te bereiden. In Nederland zijn er twee soorten opvangvoorzieningen te onderscheiden door de verschillende werkwijzen die gehanteerd worden: de reguliere maatschappelijke opvang en de (cliënt-gestuurde) zelfbeheervoorzieningen. Kenmerkend voor de reguliere maatschappelijke opvang is de top-down werkwijze vanuit de bureaucratische systeemwereld. Zelfbeheerde opvangvoorzieningen werken bottom-up vanuit de leefwereld van de dakloze burgers. Uit literatuuronderzoek blijkt dat zelfbeheerde opvangvoorzieningen goed scoren op kwaliteit, uitstroom en zijn goedkoper per bed dan de reguliere maatschappelijke opvang.
Opvang binnen een zelfbeheerde opvangvoorziening levert een positieve bijdrage aan de ontwikkeling en empowerment van de opgevangen dakloze burgers. Er is echter constant een spanningsveld aanwezig. De opgevangen dakloze burgers handelen niet consequent vanuit het collectief belang. De woonbegeleiders komen regelmatig voor ongewenste situaties te staan wanneer de opgevangen dakloze burger het eigen belang vooropstelt. Dit onderzoek richt zich op de onderliggende beweegredenen die het verantwoordelijkheidsgevoel van de opgevangen dakloze burgers binnen organisatie X stimuleren. Aan de hand van de resultaten en conclusies zijn er aanbevelingen geschreven om het collectief verantwoordelijkheidsgevoel te kunnen stimuleren. Deze aanbevelingen zijn expliciet gericht op organisatie X.
Uit het onderzoek blijkt dat de werkwijze die toegepast wordt door organisatie X een groot verschil maakt in het gevoel van verantwoordelijkheid. De dankbaarheid is groot en er wordt vanuit respect door de opgevangen dakloze burgers collectief verantwoord gehandeld. Belangrijke bevindingen in dit onderzoek zijn dat er twee grote stoorfactoren zijn. Het alcohol en/of drugsgebruik en de sterke behoefte binnen de groep opgenomen te worden en te blijven. Het eigenbelang is door deze twee factoren het meest aanwezig. Confrontatie, controle en consequentie worden door veel respondenten als stimulerend voor het verantwoordelijkheidsgevoel benoemd. Het discussiepunt is om als woonbegeleider dan niet teveel eigen regie over te nemen en op de reguliere maatschappelijke opvang te gaan lijken. Hiernaast zijn er uit de verzamelde data een aantal stimulerende factoren naar voren gekomen, waarbij de woonbegeleiders kunnen inspelen op de intrinsieke motivatie en zijn er inzichten gecreëerd die tactisch omgezet kunnen worden in acties.