Samenvatting

Een goed begin is het halve werk, dat geldt ook voor het startmoment van de les van de leerkracht. In dit onderzoek wordt beschreven waar een startmoment aan moet voldoen om deze effectief te laten verlopen. De onderzoeksvraag luidt dan ook: "Wat zijn de kritische succesfactoren van een effectief startmoment van de leerkracht?" In de bestaande literatuur is veel te vinden over effectief onderwijs. Een onderdeel daarvan is het startmoment, het begin van de les, het moment dat de leerkracht de aandacht vangt van de kinderen. Dit moment vraagt iets van de leerkracht, van zijn gedrag en zijn communicatie. Door middel van de verschillende onderzoeksmethoden (bestaande uit interviews en video-opnamen) is het antwoord op een vijftal deelvragen verkregen, die samen antwoord geven op de onderzoeksvraag. Allereerst hebben interviews plaatsgevonden met leerkrachten en focusgroepen (bestaande uit vier leerlingen per groep). Deze interviews gaven de factoren van een startmoment weer. Om deze factoren te valideren vonden vervolgens video-opnamen plaats van het startmoment van de betrokken leerkrachten. Aan de hand van kijkwijzers en reflectiegesprekken hebben de leerkrachten explicieter weer kunnen geven welke factoren daadwerkelijk zichtbaar zijn in het startmoment. In de tweede cyclus van dit actieonderzoek zijn opnieuw video-opnamen gemaakt. Deze video-opnamen toonden aan dat er verschil waarneembaar was bij aanpassingen van een aantal factoren. Uiteindelijk is gebleken dat bijna alle factoren van effectief leerkrachtgedrag volgens Marzano (2012) van belang zijn om het startmoment effectief te laten verlopen. Namelijk duidelijke doelen stellen, krachtig leiding geven, belangstelling voor behoeften leerlingen, communicatie, assertieve lichaamstaal, oogcontact, rechtop staan, storende leerlingen aankijken, gezichtsuitdrukking aanpassen aan boodschap, juiste toon bij emotie, volhouden tot juist gedrag vertoond wordt, leerdoelen verschaffen, doelbewust stilstaan bij leerlingen en oogcontact maken met alle leerlingen. Tevens zijn een groot aantal factoren van de communicatie van de leerkracht van belang, namelijk grote effectieve signalen, positie, lichaamshouding, ledematen, handen, mimiek, lippen, ogen/oogcontact, alertheid/signalen, benoemen en ontvangstbevestiging. Deze factoren zijn gebaseerd op de theorieën van Van den Heijkant en Van der Wegen (2000), Den Otter (2005) en De Vos (2006). De factoren staan met elkaar in verbinding en samen zorgen zij voor een effectief startmoment. Tot slot is duidelijk geworden dat de focus van de leerkracht op het startmoment van de les en de leerlingen moet liggen. Om het startmoment van de les effectief te laten verlopen, zal de leerkracht deze altijd in een hoog tempo uit moeten voeren.