Samenvatting

Arbeid laat zich eenvoudig definiëren als het verrichten van inspanning om een doel te bereiken. Met deze omschrijving wordt direct de intrinsieke spanning duidelijk die met alle arbeid gegeven is: men wil iets (een doel bereiken) en daarvoor moet men iets (inspanning verrichten). In dit artikel wordt de verhouding tussen willen en moeten in het werk nader verkend, en meer specifiek wordt de vraag gesteld naar de rol die spiritualiteit kan vervullen in het omgaan daarmee.

In veel moderne, min of meer populairwetenschappelijke publicaties is dit geen vraag meer. Spiritualiteit lijkt daarin veeleer het antwoord te zijn om de spanning tussen willen en moeten op te heffen: alle kaarten worden op de pool van het willen gezet. In ‘Werken vanuit je hart’ beschrijft Chang bijvoorbeeld hoe wij diep van binnen, in ons hart, de kracht kunnen vinden om te realiseren waar we op hopen en van dromen. Op grond daarvan werkt hij een stappenplan uit voor passie en succes. Csikszentmihalyi heeft, voortbordurend op de inzichten van Maslow met betrekking tot de piekervaring, zeer tot de verbeelding sprekend onderzoek gedaan naar de Flow in zaken. De gedachten achter deze publicaties gaan terug op de overtuiging dat wie verbinding weet te maken met zijn diepste verlangens en drijfveren, met zijn diepste willen dus, werkelijk geluk in het werk kan vinden. Dat klinkt als een religieuze zij het niet-godsdienstige belofte.

Spiritualiteit is lange tijd overigens juist verbonden geweest met de andere pool in het spanningsveld van willen en moeten. In de gereformeerd-protestantse traditie waren de wekelijkse catechismuspreken bijvoorbeeld een aanknopingspunt om te wijzen op de plicht tot arbeid: ‘Zes dagen zult gij werken!’ Arbeid werd gezien als roeping en het beroep als goddelijke plicht.