Samenvatting

De aanleiding voor dit onderzoek was de veronderstelling dat de huidige controlemiddelen in de binnenvaart eenvoudig te manipuleren zijn. Nu wordt het belangrijkste controlemiddel, het vaartijdenboek, achteraf met pen ingevuld door de gezagvoerder. Deze controlemiddelen moeten juist zorgen voor de naleving van belangrijke regels aan boord van de binnenvaartschepen ten aanzien van de minimale bemanning, de maximale vaar- en werktijden en de minimale rusttijden van bemanningsleden. Als deze regels niet worden nageleefd dan is er een grotere kans op ongevallen. Er is nooit één oorzaak voor een ongeval, maar uit ongevalsonderzoek blijkt oververmoeidheid een voorname reden te zijn die sterk bijdraagt aan het ontstaan van ongevallen. Manipulatie van controlemiddelen leidt tot onder andere een ongelijk speelveld op gebied van concurrentie, meer ongevallen, hoge maatschappelijke kosten door deze ongevallen, een slechter imago van de binnenvaart, minder naleving van regelgeving over de vaar-, rust-, en werktijden en een vertekend beeld van de naleving.
Sinds 2013 werkt de Centrale Commissie voor de Rijnvaart (hierna te noemen CCR) samen met de Europese unie aan harmonisatie van regelgeving op binnenvaart gebied. In deze samenwerking, genaamd Cesni, is de aanzet gegeven tot modernisering en harmonisering van de regels voor bemanningen op de binnenvaart in het algemeen en meer specifiek ook de controlemiddelen door het vaststellen van een richtlijn. Hier is onder andere bepaald dat de Europese Commissie in 2026 een evaluatie moet voorleggen aan het Europees Parlement en de Raad betreffende fraudebestendige elektronische dienstboekjes, logboeken en beroepskaarten.
De centrale vraag van dit onderzoek is gericht op het gebruik en het doen van aanbevelingen voor deze evaluatie van de huidige controlemiddelen. Hiervoor is onderzoek gedaan naar het ontstaan van het huidige wettelijke kader en relevante jurisprudentie. Voor aanvullende informatie zijn experts uit het toezicht en de binnenvaartbranche geïnterviewd. Helaas is er geen literatuur gevonden met relevante informatie ten aanzien van controlemiddelen in de binnenvaart. Tien relevante casussen zijn geanonimiseerd betrokken in dit onderzoek om verschillende vormen van manipulatie in detail te omschrijven. De resultaten hiervan zijn naast mogelijke maatregelen uit een door de Europese Commissie uitgevoerde internetconsultatie gehouden.
Hieruit kwam naar voren dat het merendeel van de ondernemers in de binnenvaart hun best doen om deze regels na te leven. Maar manipulatie blijkt eenvoudig uit te voeren en is lastig vast te stellen omdat de toezichthouder juist uit moet kunnen gaan van de informatie van de controlemiddelen. De huidige controlemiddelen moeten worden gemoderniseerd waarbij gebruik moet worden gemaakt van digitale mogelijkheden. Hiervoor moet in internationaal verband overeenstemming worden bereikt om zo tot één verplicht systeem te komen. Hierbij is het noodzakelijk om de positie van het schip en andere informatie automatisch vast te leggen aan boord en daarnaast, ter verificatie, op een andere plaats. Het systeem moet vaststellen dat een bemanningslid feitelijk aan boord aanwezig is geweest. Risicogestuurd toezicht moet internationaal worden georganiseerd en naar rato van het aantal schepen worden uitgevoerd. Deze informatie moet in real time op gebruiksvriendelijke wijze inzicht geven in de naleving van de regelgeving aan gebruikers en toezichthouders.