Samenvatting

De docenten die drama en beeldend doceren in de onderzochte Reboundvoorzieningen werken in relatief kleine groepen van gemiddeld acht. Het grote verloop, het korte verblijf en de korte spanningsboog van de leerlingen zijn beperkende factoren bij het samenstellen van een coherent lesprogramma. De doelen die ze stellen hebben betrekking op het uiten en hanteren van gevoelens, op egoversterking en op het trainen van sociale vaardigheden. De docenten anticiperen op probleemgedrag of gebruiken dit als lesmateriaal en proberen de leerling tot zelfreflectie aan te zetten. Het lukt niet altijd om de afweer te doorbreken. Een goede, veilige en informele sfeer en een respectvolle omgang worden als noodzakelijk gezien, er worden duidelijke regels en afspraken gemaakt met de leerlingen.
De lesopdrachten worden afgestemd op de doelen, ook houdt men rekening met het negatieve zelfbeeld dat de Reboundleerlingen kenmerkt. Daarom worden werkvormen zodanig ingezet dat ze nauwelijks mis kunnen gaan, zodat op korte termijn een succeservaring plaatsvindt. Succeservaringen vergroten zelfwaardering en intrinsieke motivatie van de Reboundleerling. Daarbij is het nodig de vooringenomenheid die de leerlingen ten aanzien van drama en beeldend hebben weg te nemen door het vak aantrekkelijk en toegankelijk te maken. Actuele en herkenbare thema’s uit de eigen belevingswereld van de leerlingen appelleren aan de nieuwsgierigheid. De kunstvakdocenten kiezen ook vaak voor humor als manier om leerlingen aan het werk te krijgen. De activiteit moet aansluiten bij het niveau van de leerling en aangeboden worden in een taal of gebruik maken van een beeldspraak die de leerling kent.
De kunstvakdocenten bouwen een vertrouwensband op met de leerlingen, als er geen vertrouwen is kan er geen kritische zelfreflectie plaatsvinden. De docenten hebben een voorbeeldfunctie of fungeren als rolmodel. Ze tonen begrip voor de Reboundleerling, vaak heeft de kunstvakdocent zelf een problematische jeugd gehad. In de lessen drama en beeldend moet de leerling centraal staan, er worden hoge eisen gesteld aan de capaciteiten van de docent. De motivatie van de kunstvakdocenten voor het werk is groot. Pedagogische en didactische kwaliteiten komen op de eerste plaats, maar vakinhoudelijke kennis en kunde zijn noodzakelijk omdat er naar een product toegewerkt wordt. Het product is een voorwaarde om de leerlingen betrokken te laten zijn, het moet als mooi kunnen worden ervaren, het moet nuttig of zinnig zijn en niet kinderachtig.
In de wijze van werken zijn er accentverschillen tussen enerzijds docenten die een aanstelling hebben waarbinnen ze ook andere taken verrichten en anderzijds de kunstenaars die worden ingehuurd en zich beperken tot het geven van het kunstvak. De laatste categorie wil het vak bij voorkeur boven de schoolkunst uittillen. Een goede communicatie met de organisatie van de Rebound is van belang, zodat uitwisseling van doelen en inbedding van effecten gewaarborgd zijn. De kunstvakdocenten spreken de behoefte uit tot een onderlinge uitwisseling van kennis en ervaringen.
In dit onderzoek zijn de uitkomsten van de data-analyse naast the engagement matrix van Hirst & Robertshaw gelegd. Geconcludeerd kan worden dat de vijf opeenvolgende fases van betrokkenheid van de gedragsmoeilijke leerling (afweer, nieuwsgierigheid, participatie, acceptatie, succes) terug te vinden zijn in de lessen drama en beeldend in de onderzochte Rebounds, dat de docenten daar, al dan niet bewust, met hun werkwijze op aansluiten maar dat die werkwijze nog niet geëxpliciteerd is. De engagement matrix kan de kunstenaars en de docenten die kunsteducatie in de Reboundvoorzieningen doceren een handvat bieden voor het nader expliciteren van hun werkwijzen zodat de kunsteducatie effectiever ingezet kan worden als instrument bij jongeren met probleemgedrag. Omdat de opeenvolgende fases van de matrix goed te herkennen zijn, ook in de afzonderlijke lessen, kan deze in de preventieve sfeer een instrument zijn voor kunstenaars en kunstvakdocenten die te maken hebben met leerlingen in het reguliere voortgezet onderwijs die vanwege hun gedrag dreigen te ontsporen. Nader onderzoek is gewenst naar andere kunstdisciplines in de Rebound en naar de gevolgen die het expliciete gebruik van de engagement matrix voor de werkwijzen binnen de kunsteducatie in de Reboundvoorzieningen in Nederland kan hebben.