Samenvatting

Van kamer tot kamer is een alternatief op de huidige woonomgeving voor mensen met dementie. Door de ingrijpende veranderingen in ons zorgstelsel komt deze exponentieel groeiende en kwetsbare doelgroep in het geding. De zorg- en leefomgeving van verzorgingstehuizen wordt steeds verder uitgekleed, wat zorgt voor dementie-onvriendelijke woonsituaties. Tegelijkertijd leiden hogere zorg indicaties tot uitstel van opname in verzorgingstehuizen, waardoor deze doelgroep gedwongen wordt steeds langer thuis te wonen. Dat terwijl deze omgeving niet voor dementie ontworpen is; een onhoudbare situatie voor alle betrokken.

Stel dat wij als samenleving met elkaar besluiten om mensen met dementie überhaupt niet langer op te laten nemen in een verzorgingshuis, maar thuis te laten wonen. Hoe verbinden wij hen dan met onze woonomgeving: collectieve- en openbare ruimte, buren, vrienden en familie en wat betekent dit voor de ruimtelijke kwaliteiten van de woning en woonomgeving?

Deze vraag intrigeert mij doordat ik van dichtbij heb meegemaakt hoe het is om te leven met dementie. Twee van mijn grootouders leden aan Alzheimer, een veelvoorkomende vorm van dementie, en hebben hiermee een lange tijd in een verzorgingstehuis geleefd. Het was een woonomgeving met lange verwarrende gangen, donkere plekken en weinig ruimte voor sociaal contact. Langzaam verloren zij hier de verbinding met hun omgeving. Als ontwerper voelde ik mij genoodzaakt op zoek te gaan naar een alternatief met begrip voor dementie.

Dit alternatief heeft geresulteerd in een nieuwe dementie-vriendelijke woonomgeving in de Spaarndammerbuurt, die nadruk legt op het maken van verbindingen door middel van een reeks ensembles. Samen vormen zij een vangnet in de buurt. Deze woonomgeving stimuleert relaties en ontmoetingen met de buurt, zodat mensen met dementie verbonden blijven met hun leefomgeving. Tegelijkertijd geeft het ontwerp iets terug aan de buurt: een inclusieve stad.

De basis van het ontwerp is een heldere leesbare kamer die een duidelijke begrenzing en overgang vormt tussen verschillende vertrekken. De kamer biedt een podium om één functie centraal te stellen, waardoor de beleving ervan wordt versterkt en de ruimte begrijpbaar wordt gemaakt voor de bewoner. Het stelt hen in staat een gevoel van verbondenheid te ervaren met hun woonomgeving. Door deze kamers achter elkaar te plaatsen ontstaat er een enfilade van vertrekken, waardoor mensen met dementie gemakkelijk hun weg kunnen vinden. De open verbindingen tussen de kamers bieden overzicht dat aanzet tot beweging. Zintuigen worden geprikkeld doordat geuren en geluiden doordringen in de ruimten, waardoor bewoners aangemoedigd worden om nieuwsgierig te blijven. De kamer wordt op alle schalen van woning tot stad toegepast, waardoor het ontwerp een sterke identiteit krijgt en overal te herkennen is van (huis)kamer tot (stedelijke) kamer.

Om zorg te dragen voor de bewoners wordt er ingezet op verdichting en informele zorg. Doordat diverse typen mensen, van studenten tot gezinnen tot ouderen, met elkaar samenleven is het mogelijk om de dagelijkse gedeelde zorglast voor de bewoner met dementie laag te houden. Bewoners kiezen hiervoor en zijn bereid om deze zorg samen met elkaar te dragen. Het geven van informele zorg wordt toegankelijker door de verschillende collectieve kamers, die bedoeld zijn voor ongedwongen ontmoetingen tussen bewoners. Deze lichte en bijzondere ruimten hebben ieder een eigen karakter en grenzen aan de woning van de bewoner met dementie, zodat zij hun eigen woning niet uit het zicht raken.

De woonomgeving bestaat uit verschillende ensembles die verankerd zijn door ze te verbinden met de bestaande bekende plekken in de buurt. Deze worden versterkt door de buurtgerichte functies rondom een stedelijke kamer passend bij de plek. De buurtgerichte functies zijn onderdeel van het zorg- en woonprogramma waar ook de hulpverleners gebruik van kunnen maken. Verdichting van het programma resulteert in een markant accent wat het mogelijk maakt de gebouwen te herkennen en onderscheiden van de buurt. Een intern netwerk bestaande uit stedelijke kamers geïnspireerd op de Spaarndammerbuurt verbindt de verschillende ensembles en buurtfuncties. Samen vormen zij het vangnet voor mensen met dementie, dat hen verbindt met de leefomgeving. En dat terwijl iedereen er iets voor terugkrijgt: een vitale en inclusieve woonomgeving voor alle (buurt)bewoners.

Afstudeercommissie: Albert Herder (mentor), Gus Tielens en Henri Snel. Toegevoegde leden t.b.v. het examen: Herman Kerkdijk en Wouter Kroeze.