Samenvatting

Wat is burgerschap en welke onderwijsconcepten spelen bij burgerschapsvorming een rol? Hoe ziet burgerschap eruit vanuit het perspectief van de drie maatschappijvakken? Op deze manier wil deze publicatie, naast de eerder genoemde handreikingen, scholen en leraren behulpzaam zijn bij het formuleren van een eigen visie op burgerschapsvorming en daarnaast ook praktische handreikingen bieden voor manieren waarop zo’n visie kan worden geïmplementeerd. Daartoe wordt in hoofdstuk 1 eerst gepoogd helderheid te scheppen over de maatschappelijke taken van het onderwijs, de onderwijsconcepten die daarbij een rol kunnen spelen, en het moeilijk te definiëren begrip burgerschap. Vervolgens wordt in hoofdstuk 2 nagegaan welke rol de drie maatschappijvakken hebben gespeeld in het kader van de maatschappelijke opdracht van het onderwijs en welke rol zij daarin thans zouden kunnen spelen zonder hun taak geweld aan te doen die zich richt op wetenschappelijk verantwoorde kennis en daarbij behorende wijzen van denken en redeneren. Het derde hoofdstuk gaat in op in de praktijk gebleken mogelijkheden en beperkingen van burgerschapsonderwijs. De Onderwijsraad (2003) constateerde in Burgerschap en onderwijs dat het onderwijs realistisch moet zijn in wat het wel of niet kan verwachten van de effecten van burgerschapsvorming: ‘Onderwijs alleen kan niet de waardepatronen van leerlingen vormen; scholen zijn slechts één van de actoren die een rol spelen. Ook de achtergrond van kinderen en de omgeving waarin zij opgroeien, zijn van betekenis in de sociale ontwikkeling en de overdracht van waarden en normen’ (p. 48). Het empirisch onderzoek dat in het derde hoofdstuk van deze publicatie wordt besproken, laat zien welke verwachtingen realistisch zijn. Ook dit kan helpen bij het formuleren van een visie en het kiezen van een doelgerichte aanpak.Het laatste hoofdstuk geeft enkele voorbeelden van burgerschapsonderwijs voor resp. de basisschool en voor het voortgezet onderwijs vanuit elk van de drie betrokken maatschappijvakken. Deze voorbeelden hebben niet de pretentie ook maar enigszins een dekkend beeld te geven van wat er binnen de vakken mogelijk is wat betreft burgerschapsvorming. In hoofdstuk 2 worden veel meer mogelijkheden aangeduid. Het voordeel van compleet uitgewerkte voorbeelden is echter wel, dat het besprokene meer ‘handen en voeten’ krijgt. Misschien kunnen de voorbeelden inspireren om zelf op soortgelijke wijze aan de slag te gaan.